Πολιτική μουσική πράξη παντός καιρού

Σκηνοθεσία: Ένκε Φεζολλάρι
Σωκράτης: ο Σταμάτης Κραουνάκης

“Η Αληθινή απολογία του Σωκράτη χρησιμοποιεί το ιστορικό γεγονός της δίκης του Αθηναίου φιλόσοφου για να ασκήσει καταλυτική κριτική στην εκμετάλλευση και την ανελευθερία, χωρίς όμως να αγιογραφεί τον εξαθλιωμένο λαό. Η πρόζα του είναι εξαιρετικά δουλεμένη, ωστόσο το έργο έχει τέτοια ζωντάνια και τόση δροσιά που φαίνεται σαν να έχει γραφτεί μονομιάς. Ίσως πρόκειται για το τελειότερο δείγμα ανόθευτης δημοτικής γλώσσας στη λογοτεχνίας μας, όπως και για το κορυφαίο έργο τσουχτερής, καταλυτικής σάτιρας -ενώ παράλληλα ο Βάρναλης δείχνει, χωρίς όμως να επιδεικνύει, τη σπάνια αρχαιομάθειά του”. Νίκος Σαραντάκος

Η «Απολογία του Σωκράτη» είναι ένα λυσσαλέο έργο γεμάτο κυνισμό, κέφι και γλύκα, ένα κράμα Λυρισμού και Σαρκασμού. Από Από Πέμπτη 10 έως Σάββατο 19 Ιουλίου (εκτός Κυριακής 13/6) στις 21:00 στο Θέατρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης.
Μέσα από την «απολογία» επιχειρείται η ηθική αποκατάσταση του Σωκράτη. Ο καθένας από εμάς κρύβει ένα Σωκράτη που θα αποφασίσει να κάνει έναν πόλεμο και θα ριχτεί, ανεπιστρεπτί, στη μάχη.
Η παράσταση επικεντρώνεται στην εκρηκτική προσωπικότητα του Σωκράτη που δημιούργησε ο Κώστας Βάρναλης, μ΄ αυτή την προσωπικότητα «ταυτίζεται» ερμηνευτής (αυτή τη φορά) ο Σταμάτης Κραουνάκης.

Μια απολογία ρεσιτάλ. Ένα μουσικό θέατρο δρόμου.

Η Δημοτική γλώσσα και η αρχαιογνωσία του μεγάλου Έλληνα Ποιητή χορεύουν αντάμα στο σατιρικό αυτό έργο.
Το έργο αυτό αποτελεί καίριο κορμό της επαναστατικής τέχνης. Ο ήρωας δηλώνει: «Γλεντάω και ΄φραίνομαι να σας δαγκώνω», αναφερόμενος στους καταπιεστές της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτή είναι και η πεμπτουσία του έργου.

Ο Σταμάτης Κραουνάκης ερμηνεύει τον βαρναλικό Σωκράτη.
Οι καλλιτέχνες της Σπείρας μοιράζονται μαζί του τα λόγια του Βάρναλη.
Άλλοτε ως μαθητές, άλλοτε ως κλέφτες, άλλοτε ως μελλούμενες γενιές,
κατήγοροι, λαός, σωκράτηδες.
Τραγουδούν μοναδικά τα λυρικά και επικά στάσιμα, μελοποιημένα από τον Άρη Βλάχο.
Σκηνοθέτης κι οδηγός ο Ένκε Φεζολλάρι.

«Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» έρχεται στις 10 Ιουλίου στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
Το εμβληματικό κείμενο του Ποιητή Κώστα Βάρναλη έρχεται σ’ αυτή την ώρα τη; εθνικής δυστυχίας, να θυμίσει να κωμωδήσει και να βάλει βαθειά το δάχτυλο στην πληγή …
«Λεύτεροι πολίτες δικιά μας η πατρίδα, μα τίποτα δικό μας μέσα σ’ αυτήν, όλα ξένα»…

Συντελεστές:
Σωκράτης: Σταμάτης Κραουνάκης
Σκηνοθεσία : Ένκε Φεζολλάρι
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση, πιάνο : Άρης Βλάχος
Σύμβουλος δραματουργίας : Ναταλί Μινιώτη
Βοηθός σκηνοθέτη : Μαρίνα Κανελλοπούλου
Επιμέλεια σκηνικού χώρου και κοστουμιών : Ένκε Φεζολλάρι,
Σταμάτης Κραουνάκης
Ήχος : Δημήτρης Μουρλάς
Φωτισμοί : Ένκε Φεζολλάρι
Χειρισμός φωτισμών : Δημήτρης Στίγκας
Φωτογραφίες : Γιάννης Πρίφτης

Σπείρα Σπείρα : Μαθητές – Κατήγοροι

Αθηνά Αφαλίδου
Χρήστος Γεροντίδης
Αναστασία Έδεν
Τζέρομ Καλούτα
Σάκης Καραθανάσης
Χρήστος Μουστάκας
Κώστας Μπουγιώτης
Ελευθερία Σικινιώτη
Γιώργος Στιβανάκης

Κριτικές

ο ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ ΒΙΒλΙΟΔΡΟΜΙΟ ΣΤΑ ΝΕΑ
Η περιπέτεια της σημασίας των λέξεων. Η αλογόμυγα στα αρχαία ελληνικά ονομαζόταν οίστρος. Και έχει τη δική της εσωτερική ανέλιξη κάθε τέτοια σημασιολογική περιπέτεια. Σήμερα η λέξη οίστρος είναι ταυτόσημη με τη μεγάλη, αιφνίδια έμπνευση – όταν μάλιστα έμπνευση είναι η πλήρωση του υπαρξιακού μας κενού με πνεύμα, με ένα ανατρεπτικό, ισχυρό ρεύμα αέρος γεμάτο με ιδέες, εικόνες, ήχους, ρυθμούς, σχήματα, εμμέλεια κινήσεων. Οίστρος όμως στην αρχαία μας γλώσσα ήταν η αλογόμυγα που δεν αφήνει το ζώο να κοιμηθεί, που το τσιμπάει στα καπούλια, στα μάτια, στα πόδια, και το αναγκάζει σε συνεχή κίνηση και δράση. Οίστρος τέτοιος κυνηγούσε μέσα στην Ελλάδα και την ακολουθούσε στον Καύκασο, όπου βίωνε την αιώνια σταύρωσή του ο Προμηθέας, την Ιώ.
Οίστρος, αλογόμυγα, ήταν το παρανόμι, το παρατσούκλι του Σωκράτη. Γιατί αυτός ο περίεργος Αθηναίος με το οιστρήλατο δαιμόνιο, ο απροσδόκητος, ο προγάστωρ, ο πότης, ο περιφερόμενος στα κουρεία, στα βαλανεία (δημόσια λουτρά), στις παλαίστρες, στα γυμναστήρια και στα συμπόσια σχεδόν ξυπόλητος, αθεόφοβος είρων, δεν άφηνε σε χλωρό κλαρί πολιτικούς, σοφιστές, πλούσιους, δικαστές, δήμο και πολίτευμα. Η δημόσια πραγματική εικόνα αυτού του ανασούμπαλου «αλήτη», ενός πρώιμου κλοσάρ, καταγράφεται πιστά μόνο από τον σύγχρονό του και ομοτράπεζό του Ξενοφώντα στη δική του «Απολογία του Σωκράτη», αλλά κυρίως στα «Απομνημονεύματα», ένα είδος Ευαγγελίου όπου ο μεγαλοφυής εκείνος «ρεπόρτερ», χωρίς προκαταλήψεις αλλά με ενθουσιασμό φίλου και οπαδού, ακολουθεί μέρα και νύχτα την περιπλάνηση του Σωκράτη μέσα στην πόλη, ακόμη και στα πορνεία. Ετσι μας ζωγραφίζει έναν τύπο περίεργο για όλα και όταν επισκέπτεται την πόρνη Θεοδότη (όνομα κι αυτό για πόρνη!) όχι μόνο τη ρωτά επίμονα ποιες τεχνικές χρησιμοποιεί και ποιες κατά περίπτωση γούστου των πελατών της εφευρίσκει, αλλά της προτείνει και ο ίδιος στρατηγικές και «κόλπα» ώστε να γίνει περισσότερο επιθυμητή και παραγωγική!
Ο γνωστός εκπαιδευτικός ανά την οικουμένη φιλόσοφος των πλατωνικών διαλόγων δεν είναι ο Σωκράτης της Ιστορίας, είναι ένα θεατρικό προσωπείο, ένας ρόλος τον οποίο εμπνεύστηκε ο Πλάτων για να του δανείσει τις φιλοσοφικές του ιδέες. Και έχω κι άλλες φορές αναρωτηθεί: αν ό,τι λέει στους διαλόγους του Πλάτωνος ο Σωκράτης είναι σωκρατικές ιδέες, τότε ο Πλάτων δεν ήταν παρά ένα είδος γραμματέα πρακτικογράφου που «απομαγνητοφωνούσε» τις συζητήσεις και τις καθαρόγραφε. Δεν ήταν, ως εκ τούτου, φιλόσοφος. Ας είμαστε σαφείς: ο Πλάτων ήταν μέγας φιλόσοφος και έγραφε διαλόγους στους οποίους κεντρικός συζητητής ήταν ένας άνθρωπος ονόματι Σωκράτης που εξέθετε τις απόψεις του συγγραφέα Πλάτωνος. Ο Αληθινός Σωκράτης είναι ο ξενοφώντειος! Από αυτόν αντλεί το δικό του σωκρατικό δαιμόνιο ο Βάρναλης στην «Αληθινή απολογία του Σωκράτη». Ενας αγοραίος ρήτορας, μια αλογόμυγα, ένας αναρχικός, είρων και χλευαστικός φτωχοδιάβολος που δεν αφήνει τίποτε ασχολίαστο και τίποτε απείραχτο.
Ο βαρναλικός Σωκράτης είναι αναρχικός, διότι ο μεγάλος εκείνος ποιητής ξεκίνησε την κριτική του επίθεση στα καθιερωμένα πολύ πριν μυηθεί στον σοσιαλισμό και εν συνεχεία στον κομμουνισμό. Πρότυπό του ο Μαξίμ Γκόρκι, που πριν προσχωρήσει στον κομμουνιστικό διεθνισμό υπήρξε αναρχικός και στην επανάσταση μενσεβίκος (πράγμα για το οποίο του τη φύλαγε ο Στάλιν και αφού τον δολοφόνησε – είναι πλέον βέβαιο – έκανε την κηδεία του κουβαλώντας στον ώμο του το λείψανό του, στο φέρετρο!).
Ο Σωκράτης του Βάρναλη, όσο κι αν φανεί παράδοξο, κατάγεται από τον Σωκράτη του Νίτσε. Ως γνωστόν ο αναρχικός στα νιάτα του, επίσης, γερμανός φιλόσοφος, πολέμησε τον πλατωνικό Σωκράτη, τον ιδεαλιστή και λογοκρατούμενο, την εποχή που ερμήνευε τον έλληνα άνθρωπο ως ισορροπημένο μείγμα απολλώνειου και διονυσιακού οίστρου.
Ο Σωκράτης στην εποχή του και στην εκδοχή του Νίτσε ήταν ένας Σάτυρος (εξάλλου στον «Φαίδρο» ακόμη και ο Πλάτων τον βάζει να προσεύχεται στον Ιλισό στον τραγοπόδαρο Πάνα!), ένας γυμνοσοφιστής, ένας πρόδρομος γκουρού και ένας αναρχικός γόης ανθρώπων, σαν τους ινδούς γόητες φιδιών.
Τέτοιος ο Σωκράτης του Βάρναλη. Μόνο ένας αναρχικός θα μπορούσε να δογματίσει: «Κρίνω θα πει κοροϊδεύω». Χλευαστής της πολιτικής, της πατριδοκαπηλίας, της οικονομίας του πλούτου, της εκπαίδευσης που δημιουργεί οπαδούς και κεκράκτες, της δικαιοσύνης που κρυφοκοιτάει σηκώνοντας πονηρά το μαντίλι που τάχαμου την κάνει τυφλή!
Δεν κρύβω την υποψία μου πως πίσω από τον βαρναλικό Σωκράτη βλέπω να σκαρίζει ο παλαμικός Γύφτος του «Δωδεκάλογου», αυτός που στην ακραία του αναρχική έκρηξη αναφωνεί πολλές φορές την επωδό «Γιούχα και πάλι γιούχα των πατρίδων».
Ο βαρναλικός Σωκράτης δεν ήρθε λοιπόν από το πουθενά. Η γενιά εκείνη επηρεάστηκε καίρια από τον αναρχικό Νίτσε της πρώτης περιόδου, ο Παλαμάς, ο Σικελιανός, ο Καρβούνης, ο Αποστολάκης με τη δική του οπτική στον Σολωμό (σε αυτόν απαντά ο Βάρναλης του «Σολωμού χωρίς μεταφυσική»), ο Φώτος Πολίτης (ποιος μπορεί να αγνοήσει το θεατρικό έργο του Φ. Πολίτη, άκρως αναρχικό: «Καραγκιόζης ο Μέγας»;). Ο Καζαντζάκης συχνά ζωγραφίζει αναρχικούς σωκρατικούς σάτυρους στα έργα του: ο Ζορμπάς, ο Πυροβάτης, η Εφεντίνα Καβαλίνα (αυτός μουσουλμάνος μπεκρουλιάζει με τον Καπετάν Μιχάλη και τρώει χοιρινό για να πει: «Αν δεν αμαρτήσω πώς θα μετανιώσω»!). Ο Σκαρίμπας με το «Ιερό τραγί» και ο Στράτης Μυριβήλης με τον «Βασίλη τον Αρβανίτη», αυτόν τον αναρχικό νιτσεϊκό Σωκράτη, και το βαρναλικό προηγούμενο ακολουθούν.
Πριν από λίγες ημέρες την «Αληθινή απολογία του Σωκράτη» του Βάρναλη έπαιξε με έξοχη σκηνοθεσία του Ενκε Φεζολάρι, στο Ιδρυμα Μ. Κακογιάννης, ο Σταμάτης Κραουνάκης, με χορό κατηγόρων και οπαδών τη Σπείρα-Σπείρα και εξαίσια τραγούδια του Αρη Βλάχου.
Λέω ανοιχτά τη γνώμη μου και αναλαμβάνω την ευθύνη. Κανείς έλληνας ηθοποιός δεν θα μπορούσε να φτάσει στην κυριολεκτική ταύτιση με τον βαρναλικό Σάτυρο-Σωκράτη όπως το κατόρθωσε ο Κραουνάκης. Προγάστωρ, άπληστος, ασελγής, υβριστής, είρων, ανατρεπτικός, κατεδαφιστικός και συνάμα γόης και σαγηνευτικός, σατανικός και αγγελικός σε θεσπέσιο μείγμα. Η ερμηνεία της χρονιάς από έναν δαιμόνιο απολλώνειο Διόνυσο.